их тамир

Бугат багийн малчин Чулуунбатын Ариунзаяа нь жилдээ 250-аас хэтрүүлэхгүйгээр ямааны тоо толгойгоо тэнцвэржүүлж байлгадаг. Түүний зорилго жолооч болох байсан боловч малчин болсон, гэвч харамсдаггүй. 2009 онд Мянгат малчин болохдоо 70-80 ямаатай байсан бол 2022 онд болоход 250 хүртэл өсгөн үржүүлжээ.

Борт багийн малчин Эрдэнэсайхан -Нутаг орны бэлчээр усны онцлог, маллахад тохиромжтой малын тухай -Ямаа, сарлагны бэлчээрт халтай талаар -Өрхийн орлогыг бүрдүүлэх малын ашиг шим, санхүүгийн зохицуулалт -Бог малаа зарсан шалтгаан -Ямаа самнах ажлын тухай

Эрдэнэбаатар нь Их Тамир сумын Борт багийн дарга бөгөөд бид түүнтэй анх холбогдож, ярилцлага авах айлууд заалгасан. Бид Борт багт ажиллах 2 өдрийн хугацаандаа Эрдэнэбаатар ахынд байрласан.

Ямаагаа зарсан, хонио айлд тавьсан, өөрсдөө үхэр, адуугаа малладаг. "Монгол Өртөө" шоуны нэг өртөөний цэг болж оролцдог айл.

Жавзансүрэн, хүү Бямбадоржийн хамтаар амьдардаг хоёр айл. Дийлэнх орлого нь ноолуурт суурилдаг. Гэр бүлийн нийт орлогын ихэнхийг ямааны ноолуураас олдог, тийм учраас хэрвээ ямааны ноолуур үнэгүйдвэл өөрт нь болоод гэр бүлд нь хүндээр тусна. Ноолуурын тухай нутагтаа өөр бусад төсөл хөтөлбөрийн тухай сонсож байгаагүй. Аймгийн төвд ноолуураа тушаасны дараа ноолуурыг хаашаа авч явдаг, хэрхэн боловсруулдаг талаар мэддэггүй.

Энэ залуу гэр бүл 2 жилийн өмнө 500 хонь, 300 ямаа, нийт 800 бог зарж, хотод 2 өрөө байр болгосон байна. Ямаагаа зарах болсон нь нөхрийнх нь бие муугаас болжээ. Ямаа маллах хэцүү, арчилгаа ихтэй мал гэв. Хамгийн сүүлд ямаанаасаа 70-80 кг ноолуур авч, ковид-ын жил байсан тул нэг кг-ыг 50 мянган төгрөгөөр борлуулжээ.

Ихтамир сумын Тайхар багийн иргэн. Ченж. 2000 оноос хойш малын түүхий эдийн наймаа эрхэлж байгаа. Өндөр-Улаан, Ихтамир, Чулуут сумыг хамарч ноолуур авдаг. Төрсөн нутаг нь Ихтамирын Хан-Өндөр.

Ямаа бол малчдын амжиргааны тодорхой нэг эх үүсвэр юм. Тарган ямаанаас ноолуур их гардаг. Ноолуурын үйлдвэрлэл эрхэлж буй компаниуд малчидтай хамтарч ажиллах нь Тогтвортой ноолуурын үндэс байж болох юм.

Ноолуур бол цагаан алт юм. Алтнаас үнэтэй ноолуураа бид илүү их үнэ цэнэтэй болгооор байна. Ямаа бэлчээр сүйтгэдэг гэж боддоггүй.

Борт багийн малчин Баттулга -Ноолуур:"Цагаан алт" -Ноолуурын зах зээл -Ямаа маллагааны талаар -Байгаль орчин, бэлчээр усны өөрчлөлт

1978 онд Их-Тамир сумын нутаг Борт багийн Хужирт хэмээх газар төрсөн. Хонь, ямаа, адуу, үхэр малладаг.

Ямаа өсгөх эдийн засгийн үр өгөөж өндөртэй байна. Ямаа их сэрэмжтэй амьтан юм. Хээрийн амьтан ирэхэд чимээ өгнө. Хонь бэлчих үед чимээ өгнө. Дээр үеийн хүмүүс ярдаг юм даа. Ямаа буяны аргамж гэдэг байсан юм.

-Анх нүүж ирсэн шалтгаан -Увс аймгийн мал маллагаа болон Их Тамир сумын мал маллагааны тухай -Ямааны үүлдэр угсаа, тарга тэвээрэг, маллагаанаас хамаарах ноолуурын гарц -Ноолуурын өрхийн орлогод эзлэх хувь -Ноолуураас бусад ашиг шим нь хямд, -Сүргийн бүтэц ямааны дахь үүрэг, -Ундны усны асуудал ба засаг захиргаа

1965 онд Ихтамир суманд төрсөн. Их-Тамир суманд 10 жилээ төгсөөд Архангай аймгийн Техник Мэргэжлийн сургуульд барилгын мэргэжилээр суралцаж төгсөөд аймгийн нэгдэл дундын үйлдвэрт 4-5 жил ажиллаж байгаад 1990 оны хувьчлалын үеэр мэл дээр гарсан. 4 төрлийн малтай. Бог малынхан 50+ хувь нь ямаа байдаг.

Ямаагаа самнаад зарахаас ямааны ноолуур бөөнөөр нь аваад зарах нь амьдрал дэмэй байна. Илүү ашигтай байна. Ямаа бог малыг бэлчээр хүргэдэг тустай юм.

Чулуут сум нь өвс бэлчээрт тааруу, оторт явах газаргүй тул туслах малчинаар Их тамирт ирсэн. Ямаа нь хонины хэвтэрийг алдагдуулдаг. Хөдөлгөөн ихтэй тул хонь тухтай хэвтэж чаддаггүйгээс гадна хэвтэх боломжтой газруудыг шээсээрээ хөлдөөдөг. Малын эзэн нь 100 хонь, 3 азарга адуу, 22 үхэртэй. Хүүхдүүд нь хот хүрээнд сургуульд сурдаг учир туслах малчин авсан. Туслах малчины сарын цалин 500,000 төгрөг. 60 ямааны ноолуур амьдралд хүрэлцдэггүй. Улсад 8 жил буюу уурын зууханд галчаар ажиллаж байсан туршлагатай. Малын эзэнд нийт 30 гаруй ямаа самнаж өгсөн. 1 ямааг 8000 төгрөгөөр самнав.

Борт багийн малчин Т. Оюунчимэг гуайн гэр бүл тухайн багийнхны нэгэн адил сүүлийн 2-3 жил ямаагаа цөөлж эхэлсэн байна. Ардчилал гараад ямаа их өсгөж эхэлсэн гэж үздэг. Ноолуурын гарц ямаа болгонд өөр өөр байдаг бөгөөд нас ахисан ямаа дэмий гэж үздэг. Ямааг сайндаа л хязаалан хүргээд төхөөрч зарах хэрэгтэй. Ямаа саадаг уламжлал тасарсанд харамсдаг.

Их тамир сумыг 100 жилд нэг удаа л ган зуд болдог гэж хөгшид ярьдагт итгэдэг. Учир нь бага наснаас нь хойш нэг л удаа зуд болсон нь 2000 оны зуд юм. Сүргийн бүтэц 600 гаруй бог 200 гаруй ямаатай, самнадаг нь 160-170. -Нийт ямаанаас 25-30кг ноолуур авдаг. Ноллуураа өөрөө аймагт очиж борлуулдаг. -Ноолуурын орлогоороо мал нэмж авдаг. Цагаан идээ, ноолуур 2 нь өрхийн нийт орлогын 50, 50 хувийг эзэлдэг. -Самнадаг хүмүүс 1 кг ноолуурын 10 хувиар нь цалинждаг. Малын тоо толгой 700 байхад хангалттай гэж боддог. Их малтай нь бага малтайгаа дээрэлхэх үзэгдэл их. Жишээ нь их малтай айлууд бага тооны малтай айлын өвөлжөөнд дураараа өвөлждөг. Ингэхдээ та нар бага тооны малтай байж гэж хэлдэг байна. Байгаль цаг уурын хувьд сүүлийн жилүүдэд маш их өөрчлөгдөж багаа. Зунтай их өвстэй байж намар цав цагаан болдог. -Ямаа бэлчээрийн дайсан. Өмнө нь айлууд хамгийн ихдээ 50-60 маатай байдаг байсан. Одоо бол дангаараа 600-700 орчим ямаа өсгөдөг айл ч байна. Ямааг бол 150 гэсэн бол тэр тоондоо л бариулж малладаг. Тэрнээс илүү гарвал зарж борлуулж, малын тоо толгойг цөөлж арга хэмжээ авдаг. -Нийт сүргийн бүтцийн 70 хувь нт хонь, 30 хувь нь ямаа байвал болно гэж үздэг. Хонины тоо толгой өсвөл бэлчээр сэргэнэ гэнэ. Хонины тоо толгой өсгөхөд ноосны үнэ өсөх чухал ач холбогдолтой. Тогтвортой...

Архангай аймгийн Өндөр-Улаан сумын Донгой багийн айлын эрэгтэй. 53 настай. 400-гаад ямаатай. Аймгийн сайн малчин бөгөөд тэрээр авто кранист мэргэжилтэй. Мэргэжлээрээ биш, малчин болсондоо бага зэрэг харамсдаг. Түүнийгээ "засаг, заяа хоёртоо л гомдох юм даа" хэмээж байв.