Note

Увс аймгийн Сагил суманд ОХУ-ын хилтэй ойрхон, малын хулгай ихтэй газар амьдардаг байсан тул Архангай аймгийн Их тамир суманд анх 2000 онд анх нүүж ирсэн. Анх нүүж ирэхэд нь тус багт маш цөөн айлууд 7,8-аараа буудаг байсан. Тэдний улаан ямааг эндхийн айлууд их авч ухна тавиулдагаас эхлээд уултай газрын мал маллагааг энд нэвтрүүлсэн. Увс аймгийн аялгатай тул ноолуураа тушаах гэнгүүт нь ченжүүд нь "Дон"/"Ангар"(Тувагийн ноолуурын чиглэлийн үүлдэр) ямаа байна гээд авдаггүй байгаад, нутгийн өөр хүнээр  өгүүлэхээр авдаг байсан.

-Ямаа бол хонин сүрэгт байх ёстой мал. Айлын тавиул мал байдаггүй. Ноолууртай холбоотой төсөлд ажиллаж байгаагүй.  

-Ноолуур өрхийн амжиргаанд чухал нөлөөтэй-30%ийг эзэлдэг. Жилд 100 гаруй ямаа самнаж 60-70 кг ноолуур авдаг. Ерөнхийдөө ноолуур сайн авахын тулд малаа сайн тарга тэвээрэг авахуулах хэрэгтэй. Архангайд ирсэнээс хойш мал нь давжаарсан.

-Борлуулахдаа хамгийн өндөр үнэ санал болгосон ченжид өгдөг. Тогтмол тушаадаг ченж байхгүй.

-Үнэ их байх нь хамаагүй, тогтвортой байх нь хамаагүй: сэтгэл санаанд нөлөөлдөг*

-Ноолуураас бусад арьс шир, мах хямдхан-үнэгүйдсэн

-Ноолууран хувцсыг өвөл өмсдөг. Авахдаа ямар нэг шалгуур тавьж авдаггүй. Бүтээгдэхүүн нь гаднаасаа юуных нь мэдэгддэггүй. Зөвхөн баяр ёслол, хол явах үед /хүйтэн/-д өмсдөг.