Note

1987 онд төрсөн, бүрэн дунд боловсролтой. Мал дээр гараад 13 жил болж байгаа малчин. Тогооч, хүнсний технологич мэргэжилтэй. Зуслан нь Цогтхайрханы амын адаг, намаржаа нь зуслангаасаа жаахан зайлаад буучихдаг, өвөлжөө нь амныхаа эхрүү. Тариат, Хангай сумуудаар оторлодог. Нутаг нь талбай тэнүүхэн байдаг тул бог мал маллахад тохиромжтой байдаг онцлогтой. Одоо хонь, ямаа, үхэр, адуу дөрвөн мал малладаг. Бог малын сүргийн бүтэц нь 60-70 хувь нь ямаа. Шалтгаан нь зүгээр л ямаанд дуртай учраас ямаа өсгөдөг. Гэхдээ ямаа өсгөхөд арчилгаа их ордог. Ямаагаа 4 сар гараад самнасан. Тэр үед нь ноолуурын ханш 130,000 төгрөг байсан. Өмнөх жилүүдтэй харьцуулахад энэ жил ханш өндөр гарсан ч үнэ ухах нь хурдан байдаг. Ноолуурын ханшийг хэн тогтоодгийг мэдэхгүй, ченжүүд л байх. Ченжүүд ноолуурт шаардлага тавьдаг. Нарийн хялгастай байх ёстой гэдэг байна. Ноолуураа аймаг оруулаад танидаг ченжүүддээ өгдөг. Өгсөн ноолуур нь цаашаа ямар шат дамжлагаар явдаг талаар мэдэхгүй. Гэр бүлийн нэг жилд олох орлогын ихэнх хувийг ноолуураас бүрдүүлдэг. Ямааны мах сайн гэдэг, яагаад гэвэд ямаа хонины түрүүнд явдаг учир сайн, амттай ургамал түүж иддэг. Ямаа бэлчээр талхалдаг гэдэг бол худлаа. Ноолуураас олвон мөнгөө банкны зээл төлөхөд зарцуулдаг. Зээл авсан ч ноолуураар л төлдөг. Хугацааг нь ноолуур авах үе хүртэл тааруулж зээл авдаг. Малаас хамгийн ашигтай мал нь ямаа. Зундаа идээ цагаа авна. Хавартаа ногоо эрт гарвал ямаа гайгүй, сайн. Ямаагаа саадаг, гэхдээ энэ жил саагаагүй. Ямаагаа 6 сард эхлээд наадам хүртэл нэг сар орчим саадаг. Ноолуурны үнэ анхлан тогтох үедээ аль болох өндөр байвал сайн байна. Одоо юмны үнэ тэнгэрт хандаж байна. Ноолууран хувцас өмсдөг. Цамц, оймс их өмсдөг, дулаахан байдаг. Ноолууран таавчиг (slippers) чийг татдаггүй, ноолууран хувцас өмсөөд нартай өдөр гарахад нар татдаггүй учир халууцуулдаггүй. Ноолуурын талаар ямар нэгэн төсөл хөтөлбөр хэрэгжээгүй. Ямаа нь байгаад ноолуур боловсруулдаг газрууд нь байж л байвал ноолуур тогтвортой л байх болно. Хэрэв ямаа ашгаа өгөхөө байчихвал ямаа маллахаа байж магадгүй. Бэлчээрийн хүрэлцээ, даац нь одоохондоо гайгүй, боломжийн. Өвс сайтай газрын тарган ямаанаас ноолуур арвин гардаг. Нүүдлийн соёлын тухайд, одоо ч машинаараа нүүчихдэг болсон, үхэр тэргээр нүүх нь нүүдлийг соёлыг илүү харуулах байх. Соёл нь алдагдаж байна. Бага байхад 4 улирал нүүдэг байсан бол одоо жилдээ 2 юм уу 3 л нүүдэг болсон. Хөгшчүүд нь алга болоод, залуучууд нь уламжлалаа мартдаг байх.