@СОЁЛ

Өө тэгэлгүй яах вэ, одоо энэ урд талын Баянговь билүү дээ саяхнаас л нэг хийдтэй болсон гэсэн. Тэгээд Өмнөговийн Гурван тэс сум чинь говиороо залгаа тэндээс хүрч ирнэ, хойд талаас бол мэдээж Говь-Алтай аймгийн урд талын сум Эрдэнэ, Чандмань гээд ирнэ шүү дээ. Тэгээд 1937 онд хэлмэгдүүлэлтийн үеэр энэ хүрээ хийдүүдийг их онилж гол, гол хүрээнүүдийг буулгаж байсан юм билээ. Тэгээд манай нутагт улс төрийн үйл явдал их болж байсан. Одоо энэ Баян-Өндөр сум бол Оспануудтай холбоотой, Дамбийжааг мэднэ биздээ, түүх нь манай нутагт зөндөө их холбогдолтой.

Амарбуянтын хүрээний түүх

Өө оронгоороо эргэсэн. Энэ чинь нөгөө дэлхий даяаршил ч бил үү? Тэрэнтэй холбоотой байх. Нүүдлийн соёл иргэншил гэж бүр байхгүй болсон. Бүх юм техник болсон.

Би одоо нээх сайн мэдэхгүй юм. Манай энэ хийдийн залуу том лам нар байгаа шүү дээ. Сарай лам, Өсөхбаяр лам гээд ах дүү хоёр байна.

Тийм ээ, уг нь бол нүүдлийн соёл чинь тэр шүү дээ. Адаглаад нохой нь дагачихсан сүрхий, янзын л явдаг биз дээ. Хуучин модон тэрэгнүүдээ чахруулаад сүртэй л явдаг байсан. Монгол шар хайнагаа хөллүүлээд л гардаг байсан.

Соёлын олон зүйл зэрэгцэн оршихоос гадна, нүүдэлчдийн маш гоё зүйлүүд байна. Энэ зүйлүүдийн зарим алдагдах талруугаа хандаж байна. Монголчууд чинь сураа элдчихнэ, үстэй дээлээ хийх зэргийг айл болгон хийдэг байсан.

Бахархалтай зүйл нь Цагаан агуй, Цагаан булаг, Хаан суудал, Хатан суудал гэх мэт дурсгалт газар ихтэй.

6 төгрөг болгож нядлах хэрэгтэй болж байна. Тэгээд л хязаалан үсрээд л соёолон болгох байх түүнээс биш насыг нь гүйцээж амжихгүй байна.

Дээр үед үхрээ төхөөрөөд, сураа элдээд бүх юмаа сураараа хийж, малын дээсийг бүгдийг нь өөрсдөө хийдэг байсан бүгд хаягдсан. Одоо бол мотоциклоо унаад хонь малаа хариулна.

Таныг хэн гэдэг билээ? - Элбэгзаяа. \хажуугаас нь нэг эгч. - Аан тийн, өчигдөр бид нар номыг нь яриад байж байсан шүү дээ. - Ах нь Хүмүүн бичиг сонины эрхлэгч, монгол хэл бичгийн багш. - Монголын томоохон монгол бичгийн толгой цохидог хэдхэн хүмүүсийн нэг нь \хажуугаас нь нэг эгч.

Тэр үеэс тэнгэр, газар шиг өөр болжээ. Намайг хүүхэд байхад тэмээгээрээ нүүдэг, хүн болгон өвөл нь тэмээ болон зун нь морио унадаг, тэмээгээр нүүхгүй болохоор дээс, хошлон гэх юмнууд бүгд алга болдог юм байна. Тэмээний зогдор үсээр хийсэн бүх юм байхгүй болсон.

Таны бодлоор монголчуудын нүүдлийн соёл гэж юуг хэлэх вэ? - Нүүдлийн соёл гэхээр чинь одоо юу гэмээр ч юм дээ. Бид нарыг бага байх үед дандаа үхэр тэргээр нүүдэг байсан. Одоо чинь машинаа урдаа тавиад, хүүе, хаая гэхийн завдалгүй портероор нүүгээд явчихдаг.

-Таны бодлоор танай нутагт хамгаалах ёстой соёл зан үйл ямар байна вэ? Хэтээсээ уламжилж ирсэн соёлоороо явж байгаа. Нэг их айхтар алдагдсан зүйл байхгүй.

Нэг ёсондоо хөгжил, мөхөл аль нь яваад байгааг би мэдэхгүй байна.

Тийн. Өвөл нь давхарга, дээврээ дулаална, зун нь нимгэлнэ тэр чинь одоо соёлдоо орох байлгүй.

Намар яах вэ таргалвал мах нь ирж байгаа юм. Тэгэхээр би болохоор уламжлалт мал аж ахуйгаа битгий орхиосой гэж л боддог юм.

Аймар л өөрчлөгдөж байна. Нэг хэсэг нь нүүж суугаад, малаа зараад л. Зарим нь хэмжээ хязгааргүй өсгөөд л. Морио унахгүй дандаа мотоциклоор явж байна.

Ноолуурын үнэ ямар байвал малчдад тустай, дэмтэй вэ? Жаахан үнэтэй л байвал бидний амьдралд нэмэртэй ш дээ.

Одоо би нарын энд харж байгаа хүн чулуу нь хөшөө нь бид нарын амьдралтай зэрэгцэн оршиж байгаа нэг хэсэг гэж байгаа байхгүй юу. Хөдөө тал нутаг Их Тамирын соёлын хөшөөнүүд Архангайд их байна, тэгээд 582 онд Чонон хөшөө гарч ирсэн тэгэхээр энэ газар нутаг, хүн амьтан байгалиа их сайхан хамгаалж байна, түүх соёлынхоо өвтэй зэрэгцэн оршиж байна, түүх соёлоо хамгаалаад явж байна гэдэг талаар сурталчилбал гоё болно.

Аймар л өөрчлөгдөж байна. Нэг хэсэг нь нүүж суугаад, малаа зараад л. Зарим нь хэмжээ хязгааргүй өсгөөд л. Морио унахгүй дандаа мотоциклоор явж байна.

Одоо зуслан, хаваржаа гэж нүүдэллэж малаа өсгөж байгааг хэлнэ байх даа.

Бүх уламжлагдах ёс жудаг нь алдагдчихсан юм чинь.