@ЁС

Би орчин цагт хөгжиж байгаа нийгэмд хүний боловсрол өндөр болчихсон сурсан дээр, мэдлэгтэй байсан дээр малчин хүн заавал мэдлэггүй байх ёсгүй зохих хэмжээний сургуульд нь явуулна, явуулсны дараа тэр хүн хөдөө гарна уу гэхийг нь амьдрал заагаад өгчихнө ш дээ. Энэ болохоороо зэрэг би хажуудаа байлгаж арга барилаа зааж мал зах суулгана гээд байгаа нэг бол 9 төгсгөөд малын эмчийн ангид оруулж хөдөө гарган гээд л байна.

Тэгэхдээ бас үүрэгтэй л амьтан юм байна лээ. Цас зудтай үед мод хаданд авирчихдаг. Том том эр ямаанууд бол модны мөчрийг цоройгоод буулгаад ирдэг. Тэгээд шилмүүсээр нь наад малаа хооллох байгалийн зохицолдлоготой.

Тэр 2 чинь их асуудалтай ш дээ. Малчин үнэхээр цэвэр ноолуураа өгөөд үнийн дээд хэмжээнд өгье гэж байгаа бол зөв, авч байгаа хүн бол 20 кг ноолуур өгсөн бол жин дээрээ асуудал үүсгээд 18, 19 кг болгоод авчихбал тэр ченжийн буруу, малчиндаа хохиролтой. Би тэгээд хүүхдүүддээ хэлдэг адилхан мал гэр бүлээс төрчихөөд хүмүүсийн буруу зөрүү, санаа оноог хэрэглэж болохгүй, яг үнэнчээрээ бай тэгвэл та нарын ажил үүлс өөдрөг байна гэж хэлдэг. Хуурамчаар тэгээд байвал хүмүүс чинь хэдэн хил болсныг тэр хачин юм ирээд буулгаад авчихлаа гэнэ хүн сайн хэлэхгүй. 2 хүүдээ би үнэнч байгаарай, битгий янз бүрийн буруу зөрүү юм хэрэглэж байгаарай гэж захидаг.

Манай энэ хүн чинь төрөлхийн малчин хүн малд гярхай.

Архангай аймаг мөн үүнд тулгуурлаж боловсруулсан, “хөгжлийн ард хэн ч үлдэж хоцрохгүй” гэсэн уриалга гарган ажиллаж байна.

Гэхдээ дээр үеийн хөгшчүүл ярьдаг байсан малтай хүн ямаатай байх хэрэгтэй ямаа чинь бүх малын уяа байдаг. Бага зэрэг ямаа байх нь нийт малдаа хэрэгтэй.

-Танай нутагт хамгаалах хамгийн чухал зан үйл, ёс заншил байгаа юу? Өө байлгүй яахав. -Тэр нь ямар зан заншил вэ? Тэр нь голцуу энэ хулгай дээрмээс хамгаалсан мал идээгээ байнга дагаж яваад мал идээгээ энд тэнд үхэж үрэгдүүлэхгүй хамгаалж явах ёстой.

Тэгэхээр бэлчээрт нь ямар нэгэн асуудал байдаггүй юм байх даа. - Бэлчээрийн асуудал гэхээр манай хангай газар гайгүй болохоор нээх нүүе гэж боддоггүй байх л даа. Зарим нь өвөлжөөнөөсөө жижигхэн гараад л буучихдаг, эргээд өвөлжөөндөө орчихдог тийм байдалтай байдаг. Тэгээд хуучны хүмүүс нь ховордоод ирэхээр соёл нь улам алдагдаад байдаг юм болов уу гэж бодогдоод байдаг. Намайг анх энд бэр болоод ирж байхад, манай энэ урд талын айлд нэг эгч байдаг байсан. Тэр зайлуул нүүгээд ирэхээр хоол хийгээд, тос холиод л тавагтай идээгээ бариад хүрээд ирдэг байж билээ. Одоо тэр хүн байхгүй болсон болохоор өөр тэгдэг хүн манай энд лав байхгүй. Хүнээсээ бас шалтгаалдаг байх. Залуучууд нээх тэгээд яваад байхгүй.

Цагаан ноолуурын нарийныг голчилж авдаг. Тааруухан нь бүдүүн цагаан ноолуур.

Өвлийн малыг цастай байвал өнжөөд усална. Хаврын мал өдөр болгон уух сайн.

авч байгаа хүн бол 20 кг ноолуур өгсөн бол жин дээрээ асуудал үүсгээд 18, 19 кг болгоод авчихбал тэр ченжийн буруу,

хамгаалах талаарх мэдлэгээ бусад хүмүүстэй танилцуулж, айл хөршөөрөө ярилцаж чаддаг байх хэрэгтэй. Байгаль дэлхий минь яавал цэвэрхэн байх вэ гэж боддог байгалиа цэвэрлэе гэж бусдыгаа уриалдаг байх нь чухал. 10 айл ойролцоо байвал нийлээд болох бүтэх асуудлаа багийн даргатайгаа санаа оноогоо нэгтгээд юм хийж чаддаг л байх хэрэгтэй. Мөн малаа аятай, тарга хүчтэй байх гэдгийг анхаарах хэрэгтэй. Мал нь сайн байх юм бол бүх л амьдралдаа, үр хүүхэд, ач зээ нарт ч хэрэгтэй ш дээ.

-Сүүлийн үед олон улсад нэг тийм маргаантай зүйл гараад байна л даа. Ямаа маллах нь бэлчээрийг талхалж, цөлжилт үүсгэж байна гэж байгаа бол зарим нь эсрэгээрээ газар тариаланд хөвөн, даавуу тариалах нь байгаль орчинд сөрөг нөлөөтэй гээд олон талын маргаантай асуудал гарч байна. Та энэ талаар юу гэж бодож байна вэ? Бэлчээрээ яаж ашиглах нь тухайн малчнаас их шалтгаалах байх. Одоо нэг их үүрээд хүчрэхгүй, үргэлжилсэн арандаг болгоод хэмжээгүй ямаа өсгөх нь бэлчээрийг талхлаад хаячихна шүү дээ. Өөрийн хэмжээнд бэлчээрээ бодолцоод ямаагаа өсгөж үржүүлээд явах нь тухайн хүний ухамсрын асуудал болж байгаа юм.

Ер нь тэр сүргийн бүтэцтэй л... байгалиараа гэх юм уу. Ер нь цаанаасаа тийм үүрэгтэй л амьтан юм байна лээ. Байх ёстой л мал.

Ёстой мэдэхгүй. Ямааны ноолуурыг жилийн дөрвөн улиралд амралтын өдөргүй халуунд халж, хүйтэнд хөрөн байж малладаг учраас их үнэ цэнтэй шүү. Үнэлж авдаг баймаар байна л гэж хэлмээр байна.

Манайх бас 100 ямаатай, манай хүн угийн малчин хүн болохоороо өөрөөсөө ерөөсөө ухна тавьдаггүй, дандаа холын Говь-Алтай, Завхан, Увс аймгийн отор нүүдэл хийж явж байгаа хүмүүс ухна аваад сайжруулаад манай ямаа тэгээд ноолуур тал дээр ч чанартай байдаг.